Duurzaam hout uit oude zaagkuilen

Hoe een eeuwenoud ambacht onze kastelen en landgoederen in stand houdt.

Jan Mensink: “In de bossen bij Vorden en Staverden houd ik, samen met mijn collega’s, graag een eeuwenoude traditie in leven: het wateren van hout. Ik vind het prachtig om te zien hoe dit bijna verdwenen ambacht, dat in Nederland nauwelijks nog wordt toegepast, door GLK twaalf jaar geleden weer is opgepakt. Het resultaat is fantastisch timmerhout dat niet alleen sterk en duurzaam is, maar ook een prachtig verhaal vertelt. En het mooiste? Ik mag met dit hout werken.

Zaagkoele

Sinds 2012 gebruiken we de zaagkuil, of ‘zaagkoele’ in goed Achterhoeks, bij kasteel Vorden weer om hout te wateren. Landgoedeigenaren hadden vroeger altijd een voorraad stammen in het water liggen. Bij een noodgeval, zoals een afgebrande boerderij, was er goed bruikbaar hout beschikbaar voor herbouw. De zaagkuil was een belangrijk onderdeel van het economische systeem dat het landgoed volledig zelfvoorzienend maakte in voedsel, brandstof, drinkwater én bouwmateriaal. Bij het kasteel stond ook een watermolen met een houtzagerij.

Afgelopen zomer trok het veel bekijks toen we boomstammen uit de zaagkoele bij kasteel Vorden haalden. Een hijskraan takelde ze omhoog, terwijl een paar collega’s al zwemmend de stammen naar de oever duwden. Daarna werden de stammen naar onze timmerwerkplaats op landgoed Lichtenbeek bij Arnhem gebracht, waar ze verder verwerkt worden. Ondertussen ligt er alweer een verse lading stammen in het water.

Waarom hout wateren?

Het wateren van hout is een techniek waarbij vers hout een tijd in water ligt om stoffen zoals suikers en zetmeel eruit te trekken. Deze stoffen zijn een voedingsbodem voor schimmels en insecten. Door het wateren zal het veel minder snel gaan rotten én het hout komt tot rust, waardoor het minder snel trekt of scheurt.

Ideaal voor kwetsbare plekken

Wij wateren vooral stammen van eik en grove den. Deze soorten leveren het meest geschikt hout op voor reparaties aan onze kastelen, boerderijen en andere gebouwen. Het eikenhout is vooral erg geschikt voor reparaties op kwetsbare plekken, zoals onderdorpels waar regenwater op blijft staan, en voor luiken en kozijnen. Die zitten vaak op plekken waar je alleen maar met een hoogwerker bij kan, dus is het fijn als je die niet zo vaak hoeft te vervangen. Tropisch hardhout gebruiken we niet, maar de kwaliteit van gewaterd eikenhout komt zeker in de buurt.

Het proces luistert wel nauw. We merkten op een gegeven moment dat er na twee jaar wateren soms schimmelvorming optreedt. Dat maakt het hout grijzig en dat wil je natuurlijk niet. We wateren nu maximaal een jaar en dat lijkt goed te werken.

Van stam tot plank

Tegenwoordig wordt het wateren van hout alleen nog op kleine schaal toegepast. Het hele proces, van boom tot bruikbaar timmerhout, duurt namelijk jaren. Van de boomstammen uit de zaagkuil van landgoed Vorden en Staverden zagen we planken. Vervolgens drogen we die aan de buitenlucht. Dat duurt even, want een plank droogt maar één centimeter per jaar. Mechanisch drogen gaat sneller, maar dan zou het hout kromtrekken. Toch is de lange tijd geen probleem. Door de cyclus van kappen, wateren en drogen in gang te houden, hebben we altijd genoeg hout op voorraad.

Hout uit eigen bossen

Samen met mijn bouwcollega’s verwerk ik het hout in zo’n zevenhonderd gebouwen van GLK, van kastelen tot boerderijen en voormalige boswachterswoningen. Ik ben trots op mijn werk. Ook na 24 jaar ben ik nog het liefst in de werkplaats te vinden. Werken met hout gaat voor mij nooit vervelen.

Kom gerust eens kijken bij de zaagkoele. Misschien zie je ons wel aan het werk!“