Het groene geweten

Van orchideeën gaat mijn ecologenhart vaak nét even wat sneller kloppen. Niet zozeer vanwege de planten zelf – ik ben niet zo’n soortenman – maar als het met de orchideeën goed gaat, gaat het met onze terreinen namelijk ook goed. Ze zijn vrij kieskeurig, dus als zij het ergens naar hun zin hebben, kun je ervan uitgaan dat het met de natuurkwaliteit wel goed zit. Gelukkig komen ze verspreid over een groot deel van onze terreinen voor, van de Achterhoek tot de flanken van de Veluwe.

Ik werk als ecoloog in het team Landschap, eigenlijk het ‘interne adviesbureau’ van GLK. We adviseren gevraagd en ongevraagd bijvoorbeeld beheerders en afdelingshoofden. Ik zeg altijd: “Ik ben het donkergroene geweten van de organisatie”. Je hebt natuurlijk steeds te maken met meerdere belangen, bijvoorbeeld eerder gemaakte afspraken of financiële afwegingen, maar ik kijk altijd naar wat het beste is voor de natuur. Vaak geef ik advies op basis van mijn eigen kennis, en anders zorg ik wel dat iets wordt uitgezocht. Ook ben ik verantwoordelijk voor de monitoring van alle natuurgegevens in onze terreinen. Ik zorg ervoor dat die gegevens worden verzameld, verwerkt en geanalyseerd.

Natte bodem

Hoewel ik vrij veel binnen achter mijn computer werk, probeer ik wel zo veel mogelijk naar buiten te gaan. Dat is waar het uiteindelijk gebeurt. Je ziet dan dingen die je niet ziet als je honderd rapporten leest. Toen ik eind mei in een van onze terreinen op pad was, zag ik nét de paar eerste brede orchissen in bloei. Dat was knap laat. De meeste orchideeën bloeien in juni, maar deze soort normaal gesproken al vanaf half mei. Door het koude voorjaarsweer doet alles er dit jaar extra lang over. Dat ik heerlijk op de natte bodem stond te soppen, deed me wel goed. De natuur heeft de laatste jaren heel wat te verduren gehad met die droge zomers. Gelukkig is het grondwaterpeil dankzij de recente regenperiode weer flink gestegen. En dat is nou net waar orchideeën behoefte aan hebben. Ze komen voor in vochtige graslanden en natte heidegebieden. Plekken met voldoende grondwater van goede kwaliteit en niet al te voedselrijke omstandigheden, waar ze in symbiose met het hele bodemsysteem leven.

Bloeiend grasland

Een leuke orchideeënsoort vind ik de bijenorchis, die sinds een aantal jaren op een van onze terreinen voorkomt. Die ziet er wel bijzonder uit: alsof ie vermomd is als een bij. De moeraswespenorchis vind ik ook een indrukwekkende soort. Als je die hebt, dan gaat het echt om heel hoge kwaliteit natuur! En hij heeft ook een heel mooie, grote bloem. Al gaat het mij vaak niet om de schoonheid van één plantje, maar vooral om het geheel. Dan vind ik zo’n bloeiend grasland met al die verschillende soorten veel mooier dan die ene orchidee. Ze hebben vaak gezelschap van allerlei zeggen, van echte koekoeksbloem, grote ratelaar enzovoort. Orchideeën zijn zo belangrijk voor GLK omdat het typisch soorten zijn die voorkomen in heel waardevolle, soortenrijke natuur die sterk onder druk staat. Ze staan symbool voor een hele gemeenschap, hangen samen met het insectenleven, een goed bodem- en watersysteem, eigenlijk alles.

Jaarlijkse maaibeurt

Wat GLK aan beheer doet om het de orchideeën (en veel andere soorten) naar de zin te maken, is vooral het consequent jaarlijks maaien. Meestal doen we dat één keer per jaar. Het is belangrijk om dan ook het hooi af te voeren, zodat de bodem niet te rijk wordt. Eigenlijk nog belangrijker, maar ook lastiger, is het beheren van de grondwaterstand. Maaien kunnen we zelf regelen, maar voor de grondwaterstand en een goede kwaliteit daarvan moeten we afspraken maken met waterschappen, de provincie en omringende boeren. Op de Veluwe zit het met de grondwaterkwaliteit wel goed, want daar zit het al lange tijd diep in de bodem. Maar in de Achterhoek gaat het vaak om maar een heel dunne laag onder de oppervlakte. Als een boer dan drijfmest gebruikt, komt dat makkelijk in het grondwater en heeft dat ook effect op onze terreinen.

Natuurwinst boeken

Een bijzonder leuk aspect van mijn werk vind ik het verhogen van de natuurwaarden op plekken waar tot dan toe niet zo veel te beleven viel wat natuur betreft. Bijvoorbeeld om een stuk landbouwgrond dat tot de rand toe vol staat met één gewas om te vormen met bloemrijke akkerranden, heggetjes, een zandweg, en zo meer diversiteit aan te brengen. Het gaat erom dat de natuurkwaliteit in onze terreinen gemiddeld omhoog gaat. En trouwens ook buiten onze terreinen, want we schieten er niet zo heel veel mee op als het in onze terreinen goed gaat en daarbuiten niet. We willen geen eilandjes in een agrarische woestijn, maar een heel netwerk van natuur en cultuurhistorische elementen met voldoende verbindingen tussen de verschillende terreinen. Gelukkig kunnen we de komende jaren op veel plekken verder gaan met natuurontwikkeling dankzij het nieuwe programma Kwaliteitsimpuls Bestaande Natuur. Het is heel leuk om bij GLK met een club enthousiaste mensen echt wat nuttigs te kunnen doen om de natuur die zo zwaar onder druk staat te beheren of te verbeteren. En ook de orchideeën zullen daarvan profiteren. Maar ik hou wel mijn hart vast voor de terreinen in de Achterhoek, waar de grondwateraanvoer niet zo stabiel is en die de afgelopen jaren flink verdroogden. Dat wordt nog best spannend! 

Verzoek van André: In onze terreinen kun je orchideeën vaak prima vanaf de paden bewonderen. Hoe verleidelijk ook, wijk daar niet vanaf, zodat je de kwetsbare planten niet vertrapt.