Landgoed Staverden
Ontdek Landgoed Staverden
Landgoed Staverden ligt tussen Ermelo en Elspeet op de noordwestflank van de Veluwe, in een groene bosrijke omgeving. Het landgoed bestaat uit een landhuis, een koetshuis, een oranjerie en een prachtig aangelegd park.
Dieren
Op landgoed Staverden en in het omringende landschap zijn veel verschillende diersoorten te vinden. Al wandelend door de gevarieerde natuur van het gebied kun je ze ontdekken.
Zoogdieren
Op Staverden leeft een groot aantal edelherten. Wilde zwijnen zijn de vaste bewoners van de Stakenberg. In de oude loofbossen en lanen in het centrum van het landgoed komt de boommarter voor. Er zijn verschillende bewoonde dassenburchten in het gebied te vinden. In de ijskelder achter het kasteel overwinteren vleermuizen, waaronder de zeldzame baardvleermuis.
Reptielen, amfibieën en vissen
Landgoed Staverden is rijk aan unieke soorten reptielen en amfibieën, waaronder de levendbarende hagedis, de hazelworm en de kamsalamander. In de beken van het landgoed leven de snoek, de paling en de rivierdonderpad.
Vogels
Door het gevarieerde landschap is Staverden rijk aan vogels. Zo kunt u de nachtzwaluw en de buizerd vinden op de heide, en de kerkuil in de buurt van de boerderijen. Langs de beek leven de ijsvogel en grote gele kwikstaart. Verder broedt de raaf op Staverden, een soort die met uitsterven bedreigd was en door GLK opnieuw is uitgezet.
Insecten
Vooral in Het Verbrande Bos en de beekdalgraslanden zijn zijn volop insecten te vinden. De vlindersoorten gentiaanblauwtje en heideblauwtje komen hier voor, en bij het water leven de weidebeekjuffer en de gevlekte witsnuitlibel.
Architectuur en gebouwen
Met zijn grote aantal bouwwerken mag Staverden zich een ‘kasteel-nederzetting’ noemen.
De bebouwing en inrichting van het landgoed kreeg vooral in de 19e eeuw en het begin van de 20e eeuw vorm. De boerderijen en de meeste andere gebouwen dateren uit die tijd. Enkele boerderijen hebben nog steeds een complete erfinrichting met schuren, bakhuisjes, putten, pompen en zelfs een kleine schaapskooi.
Boerderijen
Op het landgoed staan 18 bijzondere boerderijen. Akkerzicht is gebouwd als dubbele boerderij. De boerderijen Dennehoeve en Klein Dennehoeve hebben beide een T-vormige plattegrond. Dit is een ongebruikelijke vorm voor deze streek. Boerderij Kijk Over en De Leemkuil zijn hallenhuisboerderijen. Boerderij Kijk Over heeft bijzondere details zoals een brede, asymmetrische gevel met vlechtingen. Op het zuidelijk deel van het landgoed staat de voorname boerderij Meerhoeve. Deze heeft een ongebruikelijk verhoogd middengedeelte van het woonhuis. Het grote bakhuis, de gietijzeren hekposten en de oude erfbeplanting maken deze hoeve bijzonder. Boerderij De Molen is gebouwd als vervanging van de korenwatermolen die indertijd aan de molenbeek stond. De traditioneel vormgegeven Leonorahoeve uit 1918 is bijzonder. Deze is namelijk gebouwd uit kalkzandsteen, wat destijds een nieuw materiaal was.
Landhuis Staverden
Het huidige landhuis Staverden is ongeveer een eeuw oud. In het ontwerp zijn Jugendstil-elementen te herkennen. Het landhuis heeft nog altijd de indeling uit die tijd. Ook schouwen, betimmeringen, trappenhuis, glas-in-lood en wand- en vloertegels zijn nog authentiek.
Het lijkt erop dat huis Staverden op een andere plek staat dan het oorspronkelijke middeleeuwse kasteel op het landgoed. Bij recent bouwhistorisch onderzoek naar het huis zijn namelijk geen sporen van muren uit die tijd aangetroffen. Landschapsonderzoek laat zien dat het huidige huis Staverden zich aan de rand van de middeleeuwse ontginning bevindt. Kasteel Staverden lag mogelijk elders: aan een oude handelsroute door het landgoed, in de buurt van het voormalige Hooge Huys.
Koetshuis
Aan het voorplein staat een groot dienstgebouw uit de 19e eeuw. Het is een koetshuis waarin ook stallen en een koetsierswoning zijn ondergebracht. Het koetshuis is op de funderingen van een 17e eeuws koetshuis gebouwd. Het stalgedeelte is compleet bewaard gebleven met paardenboxen, ruiven, naambordjes, betegeling en klinkerbestrating.
Overige gebouwen
Tussen 1909-1924 zijn er arbeiderswoningen gebouwd. Het jachthuis stamt ook uit die tijd en heeft een oude jachtkamer die nog geheel intact is, inclusief een vijftal wandschilderingen. In dezelfde periode is het grote houten landhuis De Witte Pauwen in Noorse stijl gebouwd. De nokkam heeft de vorm van twee pauwen waarvan de staarten elkaar in het midden van het dak raken. Pauwmotieven komen ook terug in de glas-in-loodramen. De tuinmanswoning en oranjerie dateren vermoedelijk uit de 19de eeuw. In de oranjerie is tegenwoordig een brasserie gevestigd.
Winkeltje van Staverden
Boerderij Kerkzicht is in 2012 opgeknapt. De hooizolder, de schapenschuur, het bakhuisje en het voor- en achtererf zijn in Gelderse stijl herbouwd. In de boerderij was lang een historisch buurtwinkeltje gevestigd. Dat is ook in oude staat hersteld en wordt door de pachters af en toe opengesteld voor publiek.
Ontspanningszaaltje
Dit rijksmonument stond oorspronkelijk in Harderwijk, als opvangplek voor gevluchte Belgische militairen. Na de Eerste Wereldoorlog kocht eigenaar van landgoed Staverden, Herman Theodoor s’Jacob, het gebouwtje om er een ontspanningsruimte van te maken voor zijn bosarbeiders en de plaatselijke bevolking. Heel wat theatervoorstellingen zijn hier opgevoerd en tot op de dag van vandaag vinden er bruiloften en andere festiviteiten plaats. Lees meer
Het park
Vanaf 1651 kwam een lanenstelsel tot stand. De huidige statige lanen van de Allee en de Staverdenseweg zijn een restant. In de 18e eeuw bracht een architect rond het huis veranderingen in landschapsstijl aan. Hij legde tussen de oude lanen slingerende paden aan. In 1907 werd een ontwerp in gemengde stijl uitgevoerd. Ten zuiden van het kasteel en de bijgebouwen werd een geometrische tuin aangelegd. Deze bestond uit rechthoeken met geometrische patronen. In een van de rechthoeken kwam een doolhof, gebaseerd op een ontwerp van een eeuw eerder. Aan de randen van het park werd de landschapsstijl gehanteerd. Deze aanleg is nog steeds herkenbaar.
De geest van gravin Eleonora
In de kasteelgracht bevindt zich een eiland met een gedenksteen voor gravin Eleonora. Op de steen staat het opschrift ‘Leonora 1353’. Het eiland heet dan ook wel Leonorapol. Volgens de legende kwijnde Eleonora aan het begin van de 14e eeuw na een liefdesdrama op Staverden weg en stierf. Haar geest zou nog altijd rondwaren als de ‘Zwarte Vrouw van Staverden’. Nog steeds zou het niet veilig zijn om na 12 uur ‘s nachts de kasteeltuin te betreden. Wie de Zwarte Vrouw ontmoet, kan het niet lang meer navertellen…
Witte pauwenveren
Al in 1308 worden pauwen gehouden op Staverden. Op de wapenzegel van Gelre uit 1323 zien we een ruiter te paard, met op zijn helm een grote bos pauwenveren. Sindsdien wordt de helm van de hertog van Gelre getooid met de veren van een witte pauw.
Op het hof van Staverden was een leenman verplicht twee of drie witte pauwen te houden. De verplichting om witte pauwenveren te leveren voor de helm van de hertog wordt in 1473 vastgelegd.
De traditie van witte pauwen op Staverden wordt in 1906 nieuw leven ingeblazen. De eigenaar van Staverden, ir. F.B. s’Jacob krijgt een koppel witte pauwen cadeau. Het houden van pauwen levert hem geld op: de veren, in gebruik voor de avondtoiletten van dames, zijn kostbaar.
Tegenwoordig krijgt de commissaris van de Koning in Gelderland bij gelegenheid een bos witte pauwenveren, afkomstig van de witte pauwen van Staverden.
Locaties & voorzieningen
Locatie
Staverdenseweg 287
3852 NV Staverden
T 0577-407335
EÂ bezoekerscentrumstaverden@glk.nl
Regio Veluwe – Gemeente Ermelo
Verworven 1963 – Oppervlakte 737 ha
Voorzieningen
-
Wandelen
-
Wandelroute
-
Fietsen
-
Ruiterroute
-
Wild kijken
-
Bezoekerscentrum
-
Horeca
-
Monumentaal gebouw
-
Trouw/feestlocatie
-
Vergaderlocatie
Geschiedenis
Het landgoed en het kasteel hebben een lange geschiedenis. De Gelderse graven (later hertogen) hadden waarschijnlijk al in de 12e eeuw een hof in Staverden. In 1299 verkreeg graaf Reinald I van de keizer stadsrechten. Maar tot een echte stadsontwikkeling is het nooit gekomen.
Waarschijnlijk is het ook nooit de bedoeling geweest dat Staverden een echte stad werd. Dit blijkt uit de formulering van de toekenning van de stadsrechten. Uit een onderzoeksrapport naar de cultuurhistorie van Staverden staat dat de aan Staverden verleende rechten sterk afwijken van de stadsrechten die destijds aan Gelderse steden worden verleend. Er wordt namelijk bepaald dat er naast de ‘vrije lieden’ ook horigen en ministerialen of dienstlieden mogen wonen. Geconcludeerd kan worden dat we het middeleeuwse Staverden niet moeten beschouwen als een (te stichten) reguliere stad, maar als een agrarische nederzetting met bepaalde juridische kenmerken van een stad. Het bevestigen van de rechten hangt waarschijnlijk samen met het feit dat de graaf van Gelre op dat moment bezig is zijn invloed op de Veluwe te vergroten.
Vroege tijden
Uit de zes bewaard gebleven grafheuvels aan de westrand en oostrand van het beekdal blijkt dat er circa 4000 jaar geleden al mensen aanwezig waren in het gebied Staverden. Dal en omgeving zijn continu aangepast aan de behoeften van de bewoners. De beek werd benut voor het aandrijven van watermolens. In het beekdal werd leem gewonnen om stenen te bakken. Er werden boerderijen gebouwd met akkers en grote percelen hakhout.
Zelfvoorzienend landgoed
Vanaf de 19e eeuw ontwikkelde Staverden zich snel. Gronden werden ontgonnen, wegen werden aangelegd of verbeterd en er werden twee nieuwe hoeves gebouwd. Doel van de eigenaren was om Staverden opnieuw als modern land- en bosbouwbedrijf zelfvoorzienend te maken, zoals het landgoed eeuwenlang had gefunctioneerd.
