Geldersche Kasteelen 80 jaar ‘vangnet’
In 2020 was het 80 jaar geleden dat ‘Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen’ werd opgericht. Een mooie aanleiding om de belangrijke vangnetfunctie van de stichting voor kastelen en landhuizen te tonen.
Vlak voor de Tweede Wereldoorlog, op 5 april 1940, richtte S. baron van Heemstra Geldersche Kasteelen op. Hij wilde zo een passende oplossing bieden voor de instandhouding van de vele kastelen en historische buitenhuizen in de provincie. Vele daarvan werden toen al in hun voortbestaan bedreigd door onder meer de economische recessie van de jaren dertig, waar de eigenaren door werden getroffen. De onderhoudslasten stegen dankzij de verhoogde personeelslasten en bovendien waren er nog factoren als de toegenomen belastingdruk en het Nederlandse erfrecht. Dit laatste leidde tot de opdeling van bezittingen, van landgoederen tot vermogens.
Oorlogsschade
De gevolgen van de oorlog waren voor veel huizen desastreus. In de strijd tussen Duitse en geallieerde troepen raakten enkele kastelen in de oorlogsgebieden zo zwaar beschadigd dat de eigenaren het herstel niet meer konden opbrengen. De stichting heeft in een aantal gevallen de zorg voor dit erfgoed overgenomen. Dit betekende soms een breuk met het verleden; het erfgoed dat eeuwen in het bezit was van eenzelfde familie, werd nu aan de stichting overgedragen of verkocht. Soms gebeurde dit ‘om niet’ of was de koopsom een symbolisch bedrag aan de beherende organisatie, zoals bij Cannenburch en Doorwerth.
Behouden en herstellen
De doelstelling van de stichting was deze erfgoederen te behouden, waar mogelijk in de context van de (familie)geschiedenis, en ze in de decennia daarna te restaureren. Zo kreeg Geldersche Kasteelen in de loop der jaren 36 kastelen en landhuizen onder haar hoede. Kasteel Doorwerth, Kasteel Ammersoyen, Huis Aerdt: zonder dit vangnet waren deze en vele andere historische Gelderse parels inmiddels ongetwijfeld allang vervallen tot ruïnes, of erger…
Historische waarden
Bij de restauratieaanpak van de stichting staat de duurzame instandhouding van de monumentale waarden van een kasteel of landgoed altijd voorop. De nadruk ligt op het herstel, onderhoud en passende (her)bestemming. Ingrijpende restauraties worden zoveel mogelijk vermeden. Wel worden soms verdwenen onderdelen gereconstrueerd. Uitgangspunt is altijd het bewaren van zoveel mogelijk sporen van opeenvolgende bewoners. Ook staat vooropgesteld dat de gebruikers – zowel bezoekers als huurders en bewoners – zich te allen tijde moeten aanpassen aan de historische waarden van het kasteel in plaats van andersom.
‘Gelderland Trust’
Wist u dat GLK* in het buitenland ‘Gelderland Trust’ wordt genoemd, naar de Britse erfgoedorganisatie National Trust? In Nederland is Gelderland de enige provincie waar een stichting bestaat die landgoederen met hun kastelen, kasteelruïnes en historische landhuizen, inclusief collecties en inventaris voor de toekomst veilig stelt en waar mogelijk toegankelijk maakt.
* Stichting Het Geldersch Landschap en Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen zijn sinds 1998 één werkorganisatie: Geldersch Landschap & Kasteelen.
