Huis Aerdt
Aan de rand van het dorp Herwen stond ooit het middeleeuwse slot Ter Cluse, dat kort voor 1600 werd verwoest. Op bijna dezelfde plek bevindt zich nu huis Aerdt. Het scheelde niet veel of dit historische huis was na de Tweede Wereldoorlog eenzelfde lot beschoren als zijn voorloper. Het liep in 1944-1945 zware oorlogsschade op. Geldersch Landschap & Kasteelen kon het huis gelukkig in de jaren zestig verwerven, restaureren en het voor de toekomst veiligstellen.
Huis Aerdt in hoogtijdagen
Kort na de Tachtigjarige Oorlog, in 1657, liet Walraven van Steenhuys, heer van Aerdt, het huidige huis Aerdt bouwen. Het eenvoudige, rechthoekige huis kreeg twee zijvleugels en een hoog schilddak, waardoor het een Westfaals aandoend uiterlijk heeft. Ook de imposante plataan die nog altijd op het voorplein staat, stamt vermoedelijk uit die tijd.
De langste tijd in zijn bestaan werd het huis bewoond door de invloedrijke familie Van Hugenpoth, die het in 1722 door vererving in bezit kreeg. De familie bezat verder veel grond en pachtboerderijen in de omgeving en had molenrechten.
In de 18de eeuw speelde huis Aerdt een belangrijke rol bij het beheersen van het water in het dynamische rivierenlandschap van de Oude Rijn. Toen het Bijlands Kanaal ten zuiden van het dorp werd aangelegd om overstromingen te voorkomen, trad waterbouwkundige Godefridus baron van Hugenpoth tot Aerdt op als hoofdopziener. Mensen konden hierdoor weer veilig wonen en werken in het gebied.
Huis Aerdt in verval
In de Tweede Wereldoorlog werd huis Aerdt door Duitse troepen bezet, wat leidde tot zware beschadigingen in 1944-1945. Het huis was toen al enige decennia in bezit van de familie De Kuyper. Omdat het geld ontbrak om de opgelopen oorlogsschade te herstellen, was de toekomst van huis Aerdt hoogst onzeker. Totdat in 1961 het huis met galerij, toren en plein voor een symbolische gulden werd overgedragen aan Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen. Overigens met de verplichting om ‘in ruil’ een kapschuur en een varkenshok te bouwen en een uitweg naar de dijk aan te leggen. Een jaar later kon een ingrijpende restauratie beginnen, die duurde tot 1969.
Zowel het gebouw als het interieur werden grondig aangepakt, waarbij de oorspronkelijke vorm werd hersteld. Zo werden de 17de-eeuwse zandstenen kruisvensters en deuromlijsting teruggebracht en werden drie privaatkokers – een voorloper van de wc – opnieuw aangebracht. In het interieur werden balklagen hersteld, maar er kwamen ook diverse toevoegingen waarmee de ruimtes geschikt werden gemaakt voor nieuw gebruik. Nieuwe onderdelen waren onder andere deuren, een trap en een tegelvloer.
In de voormalige keuken is een 17de-eeuwse schouw, afkomstig uit huis ’t Velde, aangebracht. Ook de eeuwenoude plataan op de binnenplaats werd niet vergeten; die kreeg een chirurgische ingreep om hem te behouden.
In 1968 volgde de schenking aan de stichting van het bijbehorende koetshuis in de rechter zijvleugel van huis Aerdt. Herstel kon niet meer worden meegenomen in de destijds lopende restauratie. Wel is de vleugel wind- en waterdicht gemaakt. De volledige restauratie ervan is in 2003 voltooid.
Huis Aerdt vandaag de dag
Na de restauratie in de jaren zestig was het huis eerst enige tijd in gebruik door het polderdistrict Oude Rijn. Van 2003 tot 2011 was in het koetshuis het informatiecentrum voor natuurgebied Gelderse Poort gevestigd. Daarna werd het huis in gebruik genomen voor particuliere bewoning en kantoor. Voor het publiek was alleen de trouwzaal toegankelijk bij huwelijksvoltrekkingen. Bijzonder is dat in de loop der jaren een collectie portretten en meubels van de familie van Hugenpoth tot Aerdt terugkeerden op het huis. Dit maakt huis Aerdt tot een boeiend cultuurhistorisch ensemble. Al deze voorwerpen dragen er nog altijd aan bij om de sfeer van weleer in huis Aerdt in stand te houden.
