Kasteel Waardenburg
Aan een oude arm van de Waal staat al zo’n 750 jaar het robuuste middeleeuwse kasteel Waardenburg. Het is een van de weinige veelhoekige kastelen van Nederland. Meerdere malen in zijn bestaan is het kasteel door oorlogsgeweld getroffen en er weer bovenop gekomen. Nadat het ook in de Tweede Wereldoorlog zwaar beschadigd raakte, heeft GLK decennialang alles op alles gezet om het unieke gebouw te redden en het uiteindelijk respectvol te kunnen restaureren.
Kasteel Waardenburg in hoogtijdagen
Het komt niet vaak voor bij zo’n vroeg kasteel, maar de stichtingsdatum van kasteel Waardenburg is exact bekend. Op 2 augustus 1265 gaf Graaf Otto II van Gelre aan ridder Rudolf de Cock toestemming om hier op een motte, een aangelegde kasteelheuvel, een nieuwe versterking te bouwen. Deze stenen versterking kreeg een afwijkende grondvorm: een veelhoekige ringmuur met poorttoren en zowel aan de noord- als zuidzijde een halfronde toren. Later bouwden Rudolfs nazaten en opeenvolgende eigenaren er steeds delen aan, waaronder een poortgebouw en een grote vierkante toren in 1355.
De huidige woontoren (donjon) en de traptoren stammen uit de eerste helft van de 15de eeuw. Rond 1550 kreeg het kasteel zijn grootste omvang onder de toenmalige eigenaar Walraven van Arkel, die grote bouwkundige vernieuwingen liet uitvoeren en het kasteel een modieuze renaissance-uitstraling gaf. Kosten noch moeite werden hiervoor gespaard. De gloriedagen daarna duurden maar kort, want in 1574 verwoestten troepen van Willem van Oranje de zuidelijke helft van het kasteel. Nadat Johan Vygh de nieuwe eigenaar werd, is het beschadigde deel van het kasteel afgebroken, waardoor van de oorspronkelijke veelhoekige vorm alleen de huidige hoefijzervorm overbleef.
Kasteel Waardenburg in verval
Na de grote verwoestingen van 1574 kende het kasteel eeuwenlang meerdere periodes van opbloei en verval. Ook in de Tweede Wereldoorlog kreeg het weer veel te verduren, vooral door de Duitse officieren en soldaten die er vanaf 1944 gehuisvest waren. Zij lieten het kasteel geplunderd en gesloopt achter. Nederlandse troepen verergerden na de bevrijding de ravage en richtten nog meer schade aan in het interieur. Vanaf begin 1945 had het kasteel ook gediend als noodwoning voor gezinnen uit Waardenburg en omgeving die niet naar hun huizen konden terugkeren. Na de bevrijding bleven de geëvacueerde gezinnen nog tot 1957 op Waardenburg wonen.
Toen oud-burgemeester A.F. van Goelst Meijer en zijn echtgenote in 1958 in het kasteel hun intrek namen, brak een nieuwe periode aan. Van Goelst Meijer zette zich in voor het herstel van het kasteel en het behoud van zijn mysterieuze sfeer, vooral vanwege de Faustlegende die aan deze plek verbonden is. Nadat ook daaropvolgende bewoners zich enkele decennia inspanden om het kasteel niet tot een ruïne te laten vervallen, droeg eigenaar Jhr. C.L.H. van Vredenburch in 1974 het kasteel met het kasteelterrein in erfpacht over aan Geldersche Kasteelen.
Wachten op herstel
Kasteel Waardenburg moest daarna nog lang wachten op herstel, hoe graag Geldersche Kasteelen hier ook mee van start wilde. Decennialang zette de stichting alle zeilen bij om de benodigde financiering voor een grondige restauratie bij elkaar te krijgen, maar dat wilde maar niet vlotten. Gelukkig kon in de jaren zeventig en tachtig wel het nodige geld aan onderhoud en consolidatie worden besteed. Maar op rijkssubsidies was het wachten, want die werden sinds de jaren tachtig maar mondjesmaat toegekend.
Een anonieme schenking maakte het begin jaren negentig al wel mogelijk een restauratieplan op te stellen. Na het toekennen van een bijdrage uit de zogenaamde ‘kanjerregeling’ van het rijk in 2005, bedoeld om restauratieachterstanden van monumenten weg te werken, kon in 2007 dan eindelijk de zo lang gewenste, grootschalige restauratie starten. De totale kosten van deze in 2009 afgeronde enorme klus bedroegen zo’n 4 miljoen euro. Bijna de helft was afkomstig van het Rijk, de Provincie Gelderland droeg een half miljoen bij en het resterende bedrag bestond uit giften en schenkingen van particulieren en fondsen.
Ervaren vaklieden én leerlingproject
Historische details werden tijdens de restauratie zo veel mogelijk behouden en de oorspronkelijke indeling werd gehandhaafd.
Dit gebeurde op basis van uitvoerig archeologisch, bouwhistorisch en kleurhistorisch onderzoek. Oude, ambachtelijke technieken werden ingezet om het kasteel zo veel mogelijk conserverend te herstellen. Uitgangspunt bij de restauratie waren het behoud en herstel van het kasteel, maar toekomstig gebruik speelde ook een rol: het gerestaureerde kasteel kreeg een kantoorfunctie, met als voordeel dat de indeling kon worden bewaard. Er volgde een bijzonder boeiende periode van vakkundig herstel, waarbij doorgewinterde vaklieden samenwerkten met jonge mensen in opleiding, die zo de kans kregen de fijne kneepjes van het ambachtelijk restaureren te leren. Dit om zo kennis en kunde te behouden en ook in de toekomst nog soortgelijke restauratieprojecten te kunnen uitvoeren.
Kasteel Waardenburg vandaag de dag
Tegenwoordig is kasteel Waardenburg het enige veelhoekige kasteel in Nederland waarvan nog een aanzienlijk deel van de ringmuur bewaard is gebleven. Ook het omringende landgoed Waardenburg en Neerijnen, in totaal zo’n 300 hectare groot, is in bezit van GLK. Het is mooi gevarieerd met een park- en loofbos, boomgaarden, weilanden, en uiterwaarden. Over het landgoed voeren wandel- en fietsroutes.
Het kasteel wordt verhuurd en is in gebruik als kantoor. Vanaf een wandeling rondom de gracht is het kasteel goed van buiten te bewonderen.
